Prediker 3

Maar liefst zeven keer prijst Prediker de vreugde (simcha)  aan  (2:24-26;  3:12-13; 5:17-19; 7:14; 8:15; 9:7-10; 11:7-10).

In de joodse traditie wordt zijn geschrift dan ook gelezen tijdens het Loofhuttenfeest, het seizoen van de vreugde. Deze dringende oproep heeft zijn wortels in de Tora, waar de levensvreugde ook wordt geroemd (Deut. 26:11) en een vreugdeloos leven wordt vervloekt (Deut. 28:47). Vandaar dat Prediker een dringende oproep doet om vreugde en genoegen te beleven op het moment dat je daarvoor de kans krijgt (11:9). En het is verdrietig als mensen geloof en kerk vaarwel zeggen omdat ze daarin geen vreugde ervoeren. Volgens Prediker is de oproep om van het leven te genieten juist een wijze les in de geloofsopvoeding voor wie jong is. Vreugde is altijd gedéélde vreugde.

Ze verbindt met anderen en in het bijzonder met God, die blijdschap uitdeelt als een bijzonder geschenk. In al je zwoegen de vreugde te vinden, die de schepper aanreikt, is een kunst: leef in zijn wereld als een uitgenodigde gast (12:1). Vreugde denkt niet aan morgen, maar ontvangt blij in het heden. Wie het ‘zwitserlevengevoel’ uitstelt tot later, mist niet alleen veel, maar raakt ook zomaar teleurgesteld. Levensvreugde begint in het kleine en eenvoudigste: genieten van eten en drinken. De levenskunst ligt daarbij niet in plat plezier of egoïstisch genoegen (2:1vv.), maar in dankbaar genieten van wat God heeft gegeven (2:24-25). Wie veel bezit, kan daar lang niet altijd van genieten (6:1-2). Het is God zelf die de speciale gave van het genieten aanreikt, als tegendeel van het zwoegen onder de zon.

Het gedicht over de verschillende tijden die elkaar afwisselen in het leven (3:1-8) staat in contrast met het moderne geloof dat de menselijke beschaving steeds vooruit zal gaan op het gebied van cultuur, economie en wetenschap: volgens Prediker wordt alles niet steeds een beetje beter, maar horen op- en neergang bij het leven. Het is een kwestie van levenskunst om daar rekening mee te houden (tijd van rouw, tijd van plezier, tijd van crisis, tijd van voorspoed).

God heeft in het hart van de mens een besef van tijd (‘olam, ‘eeuw’) gelegd, of ‘inzicht in de tijd gegeven’ (3:11): we kunnen stilstaan bij wat geweest is en wat komt. Anders dan dieren hebben mensen besef van heden, verleden en toekomst. Mensen willen het bijzondere opmerken van de verschillende tijden in hun eigen leven en in de geschiedenis, die tijden tegen elkaar afwegen en misschien zelfs overstijgen. Er is een verlangen naar overzicht en het kunnen plaatsen van alles, maar alleen God kan dat ook echt.

Vroeg of laat gaat de mens vragen naar het waarom en de samenhang van alle tijden (3:1-8). Diep in ons hart zijn we op zoek naar het blijvende, wat boven al die wisselende tijden uit gaat. Prediker ziet deze diepe neiging naar (be)grip niet zomaar als een zegen voor de mens (3:9-10), maar eerder als een kwelling. Het onbevredigde verlangen naar overzicht om alles te kunnen vatten, de meerwaarde daarvan in te zien, heeft iets verschrikkelijk vermoeiends.