De hedendaagse, westerse wereld ziet bepaalde ziekten als een gevolg van verkeerd gedrag. Er moet dan wel een duidelijk aanwijsbaar medisch verband zijn tussen dat gedrag en de ziekte. Is dat verband er niet, dan wordt een zieke als slachtoffer gezien, niet als iemand die zijn ziekte door eigen kwaad verdiend heeft. Hoe is dat in de Bijbel? Is ziekte Gods straf op de zonde? Of is het beeld minder eenduidig?
Ziekte in het Oude Testament
Soms is ziekte inderdaad een instrument van Gods woede. Dat is het geval bij de plagen in Egypte (Ex. 9:1-10) en als God een opstand van Israël straft met een epidemie (Num. 17:11-14). Israël wordt door ziekten getroffen als het weigert Gods geboden te gehoorzamen (Deut. 28), terwijl het ervan wordt gevrijwaard als het de HEER als enige God vereert (Ex. 23:25-26). Ook de profeten zeggen zulke dingen (Jer. 14:12; Amos 4:10). Mirjam (Num. 12) en Gechazi (2 Kon. 5:19-27) worden vanwege persoonlijke zonden ziek. Soms wordt iemand anders getroffen. Zo sterft het zoontje van Batseba en David na Davids overspel en de moord op Uria (2 Sam. 12:14-18). De dienaar van de HEER gaat gebukt onder ziekte en lijden, omdat de HEER de wandaden van anderen op hem laat neerkomen (Jes. 52:13—53:12).
Toch wordt ziekte niet altijd met zonde in verband gebracht. Er wordt niet vermeld waarom de Aramese generaal Naäman leed aan een huidziekte die hem onrein maakte (2 Kon. 5) of waarom koning Benhadad van Aram ziek was (2 Kon. 8:7). Abia wordt zelfs ziek en sterft terwijl hij de enige in zijn familie is in wie God iets goeds heeft kunnen vinden (1 Kon. 14:13). Blijkbaar is zijn overlijden Gods middel om hem te bewaren voor het onheil dat Jerobeams koningshuis zal overkomen (1 Kon. 14:10-11). Psalm 103:3 wekt op het eerste gezicht de indruk dat er een verband is tussen schuld en ziekte. Toch zegt dit vers niet rechtstreeks dat ziekte het gevolg van zonde is. Ziekte laat wel zien hoe kwetsbaar en vergankelijk mensen zijn. In die situatie komt God hen te hulp door hen van hun zonden te verlossen (Ps. 103:9-16). Nog weer een ander patroon biedt Psalm 88. Hier schrijft Heman zijn ziekte en doodsnood toe aan het feit dat God hem treft met zijn toorn. Maar hij zegt niet dat God dat doet vanwege zijn zonde. De vrienden van Job suggereren op allerlei manieren dat zonde de oorzaak is van zijn ellende (inclusief zijn ziekte). Job verwerpt deze gedachte met klem. Als God uiteindelijk zelf het woord neemt, verwijt Hij Job dat hij Gods rechtvaardigheid ontkent (Job 40:8). Maar nergens geeft Hij de vrienden gelijk. Niet de vrienden hebben juist over Hem gesproken, maar Job (42:7).
Ziekte in het Nieuwe Testament
Het Nieuwe Testament spreekt even gevarieerd over ziekte en zonde als het Oude. Ziekte kan met zonde samenhangen(zie bijvoorbeeld Joh. 5:14; Hand. 13:9-11; 1 Kor. 11:30). Tegelijk leert Jezus zijn leerlingen dat je niet elke ziekte aan een persoonlijke zonde mag toeschrijven. De blinde die in Johannes 9 genezen wordt, is niet blind geboren omdat hij of zijn ouders gezondigd hebben, maar om Jezus de kans te geven Gods werk zichtbaar te maken (Joh. 9:2-3). Veel meer aandacht besteedt het Nieuwe Testament aan de genezing van zieken. Meestal geneest Jezus zonder onderscheid te maken tussen de mensen die zijn hulp nodig hebben, en zonder hen op te roepen tot schuldbelijdenis. Wel stelt Hij soms als voorwaarde dat ze geloven (Mat. 9:28; Luc. 8:50). Tegelijk staan Jezus’ genezingen niet los van de redding van zonden. Soms volgt genezing op vergeving van zonden (Luc. 5:18-25; vgl. Jak. 5:14-16). Als Jezus bij zijn terugkomst zijn verlossingswerk af zal maken, brengen de bladeren van de levensboom de volken genezing (Op. 22:2-3). Jezus dankt zijn naam aan de belofte dat Hij zijn volk van zonden zal bevrijden (Mat. 1:21; zie ook Joh. 1:29). Genezing van ziekten hoort daarbij, als een zichtbaar teken van de volledige redding die Jezus brengt.
Wat kunnen we ervan leren?
De Bijbel spreekt dus op een gevarieerde manier over ziekte en zonde. Ziekte hoort bij de gebrokenheid in de schepping, die samenhangt met de collectieve schuld van de mensheid. Ziekte kan een goede reden zijn om je te bezinnen op je leven met God. Maar de simpele conclusie dat alle ziekten aan persoonlijke zonden te wijten zijn, staat haaks op wat de Bijbel leert.
In Gods verloste wereld verdwijnt niet alleen de zonde, maar is ook voor ziekte geen plaats meer. God is degene die zijn volk geneest (Ex. 15:26). De vele genezingswonderen van Jezus Christus vormen daarvan het bewijs. Dat is het belangrijkste wat een zieke uit de Bijbel kan leren.
